Σαντορίνη: Τι φοβούνται οι σεισμολόγοι – Τα δύο ρήγματα που προκαλούν ανησυχία στους επιστήμονες και το επιχειρησιακό σχέδιο για το νησί

Οι έρευνες των ειδικών στις ζώνες από τις οποίες προήλθαν 17.500 δονήσεις από τις 26 Ιανουαρίου. Τι δείχνουν οι αναλύσεις για τους επιφανειακούς σεισμούς, για τα επιμέρους ρήγματα και τις κινήσεις του μάγματος στον υποθαλάσσιο ηφαιστειακό χώρο. Ποιο είναι το επιχειρησιακό σχέδιο για την προστασία των κατοίκων της Σαντορίνης. Οι δρόμοι διαφυγής και η στατικότητα των κτιρίων. Από τα τέλη Ιανουαρίου, που η σεισμική ακολουθία στα νησιά των Κυκλάδων γινόταν όλο πιο συχνή και πιο έντονη, ξεκίνησε η σταδιακή διασπορά πυροσβεστικών δυνάμεων με επίκεντρο τη Σαντορίνη όπου βρίσκονται οι περισσότερες δυνάμεις αλλά και την Αστυπάλαια, την Αμοργό, την Ανάφη, τη Θηρασιά και την Ίο. Οι δυνάμεις που καλύπτουν αυτά τα νησιά με επιχειρησιακή έδρα τη Σαντορίνη αποτελούνται από πυροσβέστες της ΕΜΑΚ με διασωστικό σκύλο, την ΕΜΟΔΕ (Ειδική Μονάδα Δασικών Επιχειρήσεων), την ομάδα «Ίκαρος» με τα drones του Πυροσβεστικού Σώματος και από ένα ελικόπτερο με διασώστες που έχει έδρα τη Νάξο. Τα πυροσβεστικά οχήματα στα νησιά διαθέτουν κατάλληλο διασωστικό εξοπλισμό για φυσικές καταστροφές από σεισμική δραστηριότητα.

Στις καθημερινές συσκέψεις, και έπειτα από υποδείξεις τόσο της επιτροπής εκτίμησης κινδύνου όσο και της ευρύτερης επιστημονικής κοινότητας, αποτυπώνονται οι ανάγκες και αναπροσαρμόζεται το επιχειρησιακό σχέδιο όπου απαιτείται, καθώς πρόκειται για δυναμικό μοντέλο πολυεπίπεδου προβλήματος. Μέχρι στιγμής, το σχέδιο για την προστασία του πληθυσμού της Σαντορίνης έχει επικεντρωθεί στις οδούς διαφυγής και στη στατικότητα των κτιρίων.

Ιχνηλάτηση

Από την πρώτη στιγμή οι δυνάμεις που έφτασαν στα νησιά ιχνηλάτησαν και χαρτογράφησαν τους χώρους για να μπορέσουν μαζί με τους ήδη υπηρετούντες πυροσβέστες να γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Οι δυνάμεις με επικεφαλής αξιωματικούς έχουν χωριστεί σε τέσσερις χωρικούς τομείς για να μπορούν να ανταποκριθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό σε κάθε πιθανό σενάριο.

«Οι πυροσβέστες που βρίσκονται στη Σαντορίνη έχουν κάνει ιχνηλάτηση ώστε να έχουν μια πλήρη εικόνα του νησιού και να γνωρίζουν σε περίπτωση που υπάρξει ανάγκη πού πρέπει να επέμβουν. Βάσει του πρωτοκόλλου φυσικών καταστροφών, πρέπει να έχει γίνει αναγνώριση της περιοχής. Αυτή τη στιγμή έχουμε χωρίσει το νησί σε τέσσερις ζώνες ώστε να μάθουμε τους δρόμους, τις βραχώδεις περιοχές, τις εναλλακτικές οδεύσεις διαφυγής σε περίπτωση κινδύνου. Εξετάζουμε όλα τα σενάρια, ακόμα και το δυσμενέστερο… Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρξει μια κατολίσθηση, θα πρέπει να προτείνουμε πού θα μπουν οι μπουλντόζες του Στρατού για να ανοίξουν νέο δρόμο και να φύγει ο κόσμος. Επιπλέον, κοιτάμε και τη στατικότητα κάποιων κτιρίων που σε έναν ενδεχόμενο σεισμό μπορεί να παρουσιάσουν ζημιές. Ευχή όλων μας είναι να μη χρειαστεί να προβούν οι πυροσβέστες σε καμία διασωστική ενέργεια», δηλώνει στη Realnews ο Κωνσταντίνος Τσίγκας, αντιπύραρχος και πρόεδρος της Ενωσης Αξιωματικών Πυροσβεστικού Σώματος.

Σημειώνεται ότι το Πυροσβεστικό Σώμα διαθέτει επί του πεδίου 123 πυροσβέστες με 20 οχήματα, δύο διασωστικούς σκύλους, ένα ελικόπτερο με διασώστες και έχει θέσει σε γενική επιφυλακή πυροσβεστικές δυνάμεις από όλες τις ΕΜΑΚ της χώρας για άμεση εμπλοκή εάν και εφόσον απαιτηθεί.

«Τάλως 2»

Η έντονη σεισμική ακολουθία των τελευταίων εβδομάδων στη Σαντορίνη είχε ως αποτέλεσμα να βγει από το συρτάρι το «Τάλως 2», το γενικό σχέδιο αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών από την εκδήλωση ηφαιστειακής δραστηριότητας στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης, το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο του γενικού σχεδίου Πολιτικής Προστασίας με τη συνθηματική λέξη «Ξενοκράτης». Η δεύτερη έκδοση του σχεδίου εκτάκτων αναγκών «Τάλως 2», που αναθεωρήθηκε τον Ιούνιο του 2023, αποσκοπεί στην αποτελεσματική αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και στην άμεση διαχείριση των συνεπειών. Προβλέπει σειρά δράσεων για την προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών, καθώς και για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, των πλουτοπαραγωγικών πηγών και των υποδομών της χώρας. Οπως αναφέρεται στο «Τάλως 2», παρά το γεγονός ότι η ανάλυση κινδύνου και τα προτεινόμενα μέτρα αφορούν το ηφαιστειακό κέντρο της Καμένης, εφαρμόζονται σε πιθανή εκδήλωση ηφαιστειακής δραστηριότητας από οποιοδήποτε από τα ενεργά ηφαιστειακά κέντρα του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης όπως το Κολούμπο. Ενδεικτικά, κάποιες από τις δράσεις που περιλαμβάνονται στο «Τάλως 2» είναι οι ακόλουθες:

• Απεγκλωβισμός και διάσωση πολιτών από το Πυροσβεστικό Σώμα.
• Αντιμετώπιση περιστατικών υγείας πολιτών από τραυματισμούς κατά την εκδήλωση των καταστροφικών φαινομένων και παροχή πρώτων βοηθειών τυχόν τραυματιών και διακομιδή τους στα νοσοκομεία.
• Λήψη μέτρων προστασίας πολιτών και εργαζομένων από τους υπεύθυνους λειτουργίας υποδομών ή εγκαταστάσεων (αρχαιολογικοί χώροι, κατασκηνώσεις, νοσοκομεία, εγκαταστάσεις Ενόπλων Δυνάμεων, κ.λπ.), σύμφωνα με τα σχέδια εκκένωσής τους σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
• Άμεση παροχή βοήθειας στους πληγέντες. Προσωρινή διαμονή των πολιτών που λόγω καταστροφής η παραμονή στις κατοικίες τους έχει καταστεί αδύνατη.
• Άρση εμποδίων στο οδικό δίκτυο για τη διευκόλυνση της κίνησης των οχημάτων των σωστικών συνεργείων προς και από την πληγείσα περιοχή, τις νοσοκομειακές μονάδες, κ.λπ.
• Έλεγχος του δικτύου παροχής πόσιμου νερού (υδραγωγείο, δίκτυο διανομής, κ.λπ.) και λήψη μέτρων για τη διασφάλιση της ποιότητας του πόσιμου νερού.
• Λήψη μέτρων τάξης και ασφάλειας από την ΕΛ.ΑΣ. για την προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών στην πληγείσα περιοχή.
• Άμεση επαναλειτουργία δικτύων ηλεκτροδότησης που έχουν υποστεί βλάβες ή έχουν διακόψει τη λειτουργία τους λόγω των καταστροφικών φαινομένων (ΔΕΔΔΗΕ, κ.λπ.).
• Συμβολή των Ενόπλων Δυνάμεων με τη διάθεση προσωπικού, μέσων, υλικών και εφοδίων και προώθησή τους στις πληγείσες περιοχές για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, σύμφωνα με τα καθοριζόμενα στο σχέδιο ΓΕΕΘΑ/«Ξενοκράτης».

Τι φοβούνται οι σεισμολόγοι

Τα δύο ρήγματα στη θαλάσσια περιοχή της Σαντορίνης που προκαλούν έντονη ανησυχία στους επιστήμονες. Οι έρευνες στις ζώνες από τις οποίες προήλθαν 17.500 δονήσεις από τις 26 Ιανουαρίου

Kυρίως δύο σεισμογενή ρήγματα, αυτό της Ανύδρου αλλά και ένα ακόμη «άγνωστο» που βρίσκεται κοντά στο ηφαίστειο του Κολούμπου, έχουν προκαλέσει τη σεισμική διέγερση στην περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των στοιχείων που έχουν στη διάθεσή τους οι επιστήμονες. Ο Σπύρος Παυλίδης, ομότιμος καθηγητής Νεοτεκτονικής και Παλαιοσεισμολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μέλος του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ), που παρακολουθεί εδώ και πολλά χρόνια τη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής, κάνει λόγο για ένα σύνθετο φαινόμενο.

«Η μελέτη της ρηξιγενούς ζώνης Αμοργού – Κολούμπου – Σαντορίνης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μέχρι στιγμής, αναλύοντας τα στοιχεία, έχουμε καταφέρει να προσδιορίσουμε τα επίκεντρα των σεισμών που προέρχονται από το ρήγμα της Ανύδρου, αλλά και από ένα ακόμη ρήγμα, προέκταση του πρώτου, χωρίς όνομα. Αυτό το δεύτερο ρήγμα είναι σχετικά “άγνωστο”, καθώς δεν μας είχε απασχολήσει στο παρελθόν, ενώ δεν έχει καλή υποθαλάσσια επιφανειακή εμφάνιση. Το ρήγμα αυτό, ωστόσο, βρίσκεται πιο κοντά στο ηφαίστειο Κολούμπο». Ανάμεσα σε αυτά τα ρήγματα υπάρχουν βέβαια και άλλα μικρότερα. Πρόκειται για μια ”δέσμη ρηγμάτων” που παράγουν ”συγχορδία σεισμών”», εξηγεί ο Σπ. Παυλίδης.

Τα επίκεντρα

Από τον επαναπροσδιορισμό, μάλιστα, των επικέντρων και των βαθών, οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον με ακρίβεια πού είναι αυτά τα ρήγματα αλλά και πώς δρουν. «Οι πολύ επιφανειακοί σεισμοί, από 2 έως 10 χλμ. βάθος, συγκεντρώνονται στο ρήγμα Ανύδρου.

Οι βαθύτεροι πέραν των 12 χλμ. έως και 18 χλμ. Βάθος συγκεντρώνονται στο άλλο ρήγμα ή τμήμα ρήγματος νοτιοδυτικότερα, πλησιέστερα στη Σαντορίνη και στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο. Το δεύτερο αυτό ρήγμα δείχνει μεγαλύτερη συγκέντρωση σεισμών. Πρόκειται για υπολογισμούς που έχει κάνει το σεισμολογικό κέντρο του Πότσνταμ. Ολοι αυτοί οι σεισμοί είναι τεκτονικοί, ανεξάρτητα από τις υποθέσεις που μπορεί να γίνονται για εισχώρηση υγρών από τον κατώτερο φλοιό», δηλώνει ο ομότιμος καθηγητής.

Ο Σπ. Παυλίδης σημειώνει ότι η περιοχή ανάμεσα στη Σαντορίνη και την Αμοργό χαρακτηρίζεται ως μια ζώνη αδυναμίας του φλοιού και έντονης σεισμικής και ηφαιστειακής δραστηριότητας. «Αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό δομικό όριο του ηφαιστειακού τόξου, το οποίο διαπιστώνεται από ανεξάρτητες παρατηρήσεις διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. Στην περιοχή αυτή επιβιώνουν και δημιουργούν διαχρονικά οι κάτοικοι για περισσότερο από 5.000 χρόνια».

Σύμφωνα με τη Διεπιστημονική Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων του ΕΚΠΑ, για την πορεία της σεισμικής δραστηριότητας στη ζώνη Σαντορίνης – Αμοργού, από την έναρξη της σεισμικής δραστηριότητας στις 26 Ιανουαρίου έως και τις 13 Φεβρουαρίου, το Εργαστήριο Σεισμολογίας έχει ανιχνεύσει συνολικά πάνω από 17.500 σεισμούς, με μεθόδους μηχανικής μάθησης (τεχνητής νοημοσύνης).

Η Διεπιστημονική Επιτροπή έχει οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι «στην εικόνα της κατανομής των επικέντρων διακρίνονται δύο ομάδες σεισμών που πιθανόν ανήκουν σε διαφορετικές δομές, οι οποίες έχουν ενεργοποιηθεί μία στα νοτιοδυτικά της Ανύδρου και μία άλλη στα ανατολικά, και οι δύο σε διεύθυνση ΝΔ-ΒΑ».

Το μεγάλο ερώτημα, βεβαίως, παραμένει αν τα δύο αυτά ρήγματα θα μπορούσαν να δώσουν έναν ισχυρότερο σεισμό ή να ενεργοποιήσουν ένα μεγαλύτερο ρήγμα. Ο Σπ. Παυλίδης ξεκαθαρίζει ότι «η ενεργοποίηση ενός μεγαλύτερου ρήγματος, όπως αυτό της Αμοργού, αλλά και άλλων ρηγμάτων της περιοχής, δεν έχει μεγάλες πιθανότητες. Για την ώρα αυτά τα δύο ρήγματα ενεργοποιούνται εναλλάξ και δεν μπορούν να δώσουν σεισμούς μεγαλύτερους των 5,3 ρίχτερ».

Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σε θέση να γνωρίζουν αν οι κινήσεις του μάγματος του ηφαιστείου είναι αυτές που επηρεάζουν την τεκτονική δραστηριότητα. Σε κάθε περίπτωση, όλοι συμφωνούν ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που αναμένεται να κρατήσει σε διάρκεια.

Το ηφαίστειο Κολούμπο

«Είναι γεγονός ότι με την τοποθέτηση των επικέντρων στον θαλάσσιο χώρο έχουμε δει ότι έχει ενεργοποιηθεί ένας μεγάλος σεισμογόνος χώρος ανάμεσα σε Σαντορίνη και Αμοργό. Από τα βαθιά, πολυκάναλα γεωφυσικά προφίλ που έχουμε κάνει σε προηγούμενες ωκεανογραφικές αποστολές και έχουμε δημοσιεύσει, γνωρίζουμε ότι αυτός ο χώρος αποτελείται από μικρά ρήγματα, τα οποία είναι θαμμένα κάτω από ιζήματα, και αντίστοιχα από μεγάλες ρηξιγενείς ζώνες, όπως τα ρήγματα της Ανύδρου, της Αμοργού, της Ίου, της Ανάφης κ.ά. Όλοι οι μηχανισμοί γέννησης μας δείχνουν ότι οι σεισμοί είναι τεκτονικοί, συνεχόμενο σπάσιμο ρηγμάτων», λέει στη Realnews η Εύη Νομικού, καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας και ηφαιστειολόγος στο ΕΚΠΑ.

Ωστόσο, ο χώρος της Σαντορίνης είναι ηφαιστειακός και πάντοτε σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν μεγάλοι μαγματικοί θάλαμοι, στους οποίους οι οποιεσδήποτε κινήσεις των ρευστών μπορούν να προκαλέσουν τεκτονική δραστηριότητα. «Αυτό μπορεί να συμβεί χωρίς όμως να συνεπάγεται ηφαιστειακή έκρηξη», τονίζει η Εύ. Νομικού. «Το ίδιο είχε συμβεί και το 2011 2012, όταν και πάλι είχαμε ενεργοποίηση του μαγματικού θαλάμου κάτω από τη Νέα Καμένη, αλλά το μάγμα μετακινήθηκε πλευρικά και δεν είχαμε καμία ηφαιστειακή έκρηξη.

Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να φοβίσουμε τον κόσμο, γιατί είναι έννοιες γεωλογικές και δύσκολες να ερμηνευτούν στον απλό πολίτη», συμπληρώνει. Τι μπορεί να σημαίνει ότι η σεισμική διέγερση σημειώνεται δίπλα στο ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο; Η καθηγήτρια και ηφαιστειολόγος που έχει μελετήσει όσο λίγοι το συγκεκριμένο ηφαίστειο απαντά: «Σίγουρα, δεν θέλουμε να έχουμε σεισμούς δίπλα στο ηφαίστειο, δεν θέλουμε να επηρεαστεί ο μαγματικός θάλαμος του Κολούμπου. Άρα, ήταν, είναι και θα είναι επιτακτική ανάγκη παρακολούθησής του με όργανα μέσα στον κρατήρα του. Το κάναμε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2024, οπότε και σταμάτησε η χρηματοδότηση από τον δήμο Θήρας. Αυτή τη στιγμή κάνουμε μεγάλες προσπάθειες ώστε να επανατοποθετήσουμε τα όργανα μέσα στο ηφαίστειο και να συλλέξουμε ειδικά δείγματα από τα αέρια, έτσι ώστε να τα συγκρίνουμε με μετρήσεις πριν από τη σεισμική δραστηριότητα. Μόνο έτσι θα ξέρουμε αν υπάρχει εμπλοκή του ηφαιστείου στην παρούσα φάση».

Οι έρευνες

Λόγω της απουσίας των συγκεκριμένων οργάνων στον κρατήρα του ηφαιστείου και εν μέσω σεισμικής κρίσης στην περιοχή, την προηγούμενη εβδομάδα, σύμφωνα με την Εύ. Νομικού, κατέβηκε σε βάθος 500 μέτρων ένα αυτόνομο υποβρύχιο όχημα, το οποίο έκανε κάποιες λίγες μετρήσεις. «Αυτό θα επαναληφθεί τις επόμενες ημέρες, ώστε να δούμε τι συμβαίνει. Από τις μετρήσεις που θα πάρουμε, θα συγκρίνουμε και ίσως να έχουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα. Και πάλι, όμως, δεν σημαίνει ότι, αν έχουμε αύξηση σε κάποιες τιμές, όπως στη θολερότητα, τη διαφυγή των αερίων κ.ά., θα έχουμε ηφαιστειακή έκρηξη. Για να οδηγηθούμε σε έκρηξη πρέπει να συντρέχουν πολλοί παράγοντες», καταλήγει η καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας.

Από την πλευρά του, πάντως, σε δηλώσεις του ο καθηγητής Φυσικής Λιθόσφαιρας, Σεισμολογίας και Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ και εκπρόσωπος της επιτροπής των ειδικών, Κώστας Παπαζάχος, τόνισε ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης βρίσκεται σε προηφαιστειακή έξαρση από τον περασμένο Σεπτέμβριο, πολύ πριν από τη σεισμική αυτή ακολουθία των τελευταίων εβδομάδων, και είναι ένα φαινόμενο που εξετάζεται ξεχωριστά. Δεν απέκλεισε, μάλιστα, το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί μια ηφαιστειακή έκρηξη, καθώς -όπως είπε- το ηφαίστειο έχει φύγει από την κατάσταση της ηρεμίας.

Η Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου αποφάσισε να παραμείνουν κλειστά τα σχολεία για δεύτερη εβδομάδα σε Σαντορίνη, Ανάφη, Ιο και Αμοργό, καλώντας τους κατοίκους να λαμβάνουν μέτρα αυτοπροστασίας σε περίπτωση ισχυρής δόνησης. Την ίδια ώρα κλιμάκια μηχανικών πραγματοποιούν αυτοψία σε δημόσια κτίρια, σπίτια, αλλά και σχολεία και συνεργεία ενισχύουν την ηλεκτροδότηση του νησιού. Στόχος είναι η Σαντορίνη να μη μείνει χωρίς ρεύμα σε περίπτωση blackout.

Την περασμένη Τετάρτη στην Άνυδρο τοποθετήθηκε σύστημα καταγραφής και μεταβολής του εδάφους, το οποίο παράλληλα θα παρακολουθεί και τη σεισμική δραστηριότητα, ενώ στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού βρέθηκε το ωκεανογραφικό σκάφος «Αιγαίο» με πολυμελή επιστημονική ομάδα.

Η διαχείριση

Περιγράφοντας την εξέλιξη του φαινομένου, ο Ευθύμιος Λέκκας, πρόεδρος του ΟΑΣΠ και καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του ΕΚΠΑ, σημειώνει ότι «έχουμε να κάνουμε με ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο, μια ακολουθία σεισμών που δεν έχουμε ξαναδεί και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε καμία έκβαση. Εχουμε διατυπώσει απόψεις που είναι πολύ πιθανές, όπως αυτή της σμηνοσειράς, αλλά όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε κατηγορηματικά τίποτα. Πάμε ημέρα με την ημέρα, ώρα με την ώρα».

Σε κάθε περίπτωση, όπως τονίζει, επιθυμώντας να καθησυχάσει τους κατοίκους, «πολύ δύσκολα θα δούμε έναν κατά πολύ μεγαλύτερο σεισμό στην περιοχή. Ισχύει πάντως η αρχική εκτίμηση όλων των μελών της επιτροπής ότι έχουμε να κάνουμε με μια μακρόσυρτη σεισμική ακολουθία».

Αυτό που έχει μεγάλη σημασία αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΟΑΣΠ, είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη διαχείριση του φαινομένου από πλευράς πολιτείας για την προστασία των κατοίκων. «Πρέπει και οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι για όλα τα ενδεχόμενα. Το απόλυτο δεν υπάρχει, αλλά μπορώ να πω ότι αυτή τη στιγμή είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι», καταλήγει.